Stara maslina
Nezamjenjivi dio turističkog, poljoprivrednog, vizuelnog, ali i duhovnog identiteta Bara predstavlja stablo Stare masline na Mirovici, smješteno nedaleko od magistralnog puta od Bara prema Ulcinju. Naziv lokaliteta na kojem je smještena Stara maslina govori o duhovnom značaju ovog mjesta, na kojem se uvijek nalazila riječ mira za zavađene, kao i nada i spas za nesnađene.
Brojne legende vezane su za stablo Stare masline na Mirovici koje bi na kraju priče uvijek donijelo sreću, mir i uspjeh. Stoga, običaj koji se i dan danas poštuje je da svako ko posjeti ovo stablo treba da ga obiđe tri puta – jedan krug za zdravlje, drugi za sreću i treči za ljubav. Ovaj običaj potekao je od legende koja govori da je prokletstvo jedne imućne barske porodice prestalo kada su svatovi na svadbi petog, najmlađeg sina uhvatili kolo oko stabla Stare masline i time vratili sreću u dom – rodilo se dvanaestoro djece u narednih dvanaest godina.
Zavjet čuvanja Stare masline prenošen je generacijski, s koljena na koljeno, a starijim žiteljima ovih krajeva poznata je najstrožija zabrana kidanja grana ili listova sa nje. Predanja bilježe i prokletstvo koje bi zadesilo svakog ko bi pokušao da na bilo koji način prouzrokuje štetu ovoj sjetoj biljci (uopšte maslini, a naročito stablu Stare masline na Mirovici). Arheološka istraživanja neposrednog područja oko Stare masline na Mirovici, rezultovala su desetinom fragmenata sitnih nalaza, koji iniciraju da je na ovom lokalitetu nekada postojala ranohrišćanska nekropola.
Posljednji privatni vlasnik Stare masline na Mirovici u Baru bio je Veliša Nikočević, koji je nakon dugog i mukotrpnog rada u Americi, 1920. godine, kupio kuću i maslinjak ukupne površine oko 10.000 m2. Kako je Veliša Nikočević želio da baš njegovim potomcima pripadne stablo Stare masline, prilikom podjele imanje je braći dao po 20 drugih korijena starih stabala maslina zauzvrat.Kao što je to inače slučaj sa brojnim religijskim i ostalim objektima, umjetničkim djelima i drugim vrijednostima, naročito u toku rata dolazi do raznih pokušaja okupacije i otimanja istih. Pokušaji otuđenja Stare masline na Mirovici naročito su bili izraženi u toku Drugog svjetskog rata, i to kada je italijanska vojska posljednjem privatnom vlasniku, Veliši Nikočeviću, ponudila ćup zlata („babunu zlata“) u vrijednosti od 2.500.000 lira. Namjera italijanskih okupatora bila je da Staru maslinu izvade sa korijenom, efikasno organizuju pomorski transport do Barija i smjeste je u Prirodnjački muzej. Kako su Italijani bili sasvim sigurni da će Nikočević pristati na ovakvu pogodbu, posao je u potpunosti bio organizovan, te angažovani šumarski i poljoprivredni inženjeri iz Italije. Ipak, Nikočević je odlučno odbio ovu više nego primamljivu ponudu i ostavio stablo Stare masline za ponos Bara i cijele Crne Gore.
Stara maslina na Mirovici je, usljed svojih prirodnih, morfoloških, ambijentalnih, estetskih i istorijskih vrijednosti, 1957. godine proglašena za „opšte dobro“ i time stavljena pod zaštitu države, te na taj način prešla iz privatnog vlasništva u posjed Opštine Bar.
Pedesete godine XX vijeke bile su „mračno doba“ za Staru maslinu na Mirovici. Značajna oštećenja stabla nastala su septembra 1958. godine prilikom požara koji je zahvatio usljed nelegalnih aktivnosti koje su se odvijale unutar njenog stabla. U „Pobjedi“ je tada pisano kako je Staru maslinu zahvatio požar koji su građani samostalno ugasili; međutim, ne u potpunosti, pa je ponovo buknuo plamen koji je izazvao požar većih razmjera i za koji je bilo potrebno oko 12.000 litara vode da bude lokalizovan. Ovaj događaj je bio upozorenje za lokalnu upravu, te su aktivnosti na zaštiti ovog stabla započete iste godine, u saradnji sa tadašnjim Zavodom za zaštitu spomenika kulture na Cetinju (današnja Uprava za zaštitu kulturnih dobara). Iz arhiva lokalne uprave Opštine Bar, u izvještaju Zavoda povodom ovog predmeta navedeno je da Staru maslinu treba prepustiti visoko kvalifikovanom inženjeru agronomije na dalje upravljanje i održavanje. Ovim izvještajem navodi se i da je, u cilju njene dalje zaštite, preporučjivo postavljanje šireg zaštitnog pojasa oko samog stabla u vidu betonskih stubova i ogrdne žice. Zavod za zaštitu spomenika kulture je iste godine postavio emajliranu zaštitnu tablu.
Krah kompanije poznate po proizvodnji maslinovog ulja „Primorka“ uslovio je dugogodišnju nebrigu o stablu Stare masline na Mirovici, što je uslovilo da se 2004. godine značajan dio stabla odlomi i padne. Nekoliko godina je odlomljeni dio starog stabla držan kao eksponat u Zavičajnom muzeju (Dvorac kralja Nikole), međutim vraćen je na prvobitnu poziciju. Nakon ovog događaja, dostavljen izvještaj Centra za suptropske kulture u Baru (današnji Biotehnički fakultet Univerziteta Crne Gore) u kojem je objašnjeno kako „nije bilo novog porasta iz dijela oštećenog debla, kao ni čvrste veze sa podlogom, pa se prirodni proces truljenja prirodno dešavao. Kao posljedica takvog dešavanja, te fizičkog pritiska, došlo je do pomjeranja jedne trećine nastarijeg dijela stabla, koje je u ranijim požarima oštećeno“.
Od sredine XX vijeka, Stara maslina postala je simbol Bara, njegovo drugo ime i poljoprivredno-kulturni identitet. Mnogobrojni posjetioci, domaći i inostrani turisti imaju priliku da posjete Staru maslinu, uvjere se u njenu procijenjenu starost putem dostupnog sertifikata i kupe neke od suvenira sa elementima masline koji su dostupni na samom ulazu. Odlukom Skupštine Opštine Bar iz 2007. godine, prostor oko Stare masline je uređen, napravljen je punkt za prodaju ulaznica i ostalih suvenira, a sa ciljem pružanja bogatijeg doživljaja turistima.
Osim kao turistička znamenitost, Stara maslina je prepoznata i kao nezamjenjiva lokacija za organizovanje manifestacija, od kojih je najpoznatija „Susreti pod Starom maslinom“. U pitanju je međunarodna manifestacija za djecu koja okuplja pjesnika i pisce iz cijelog regiona, a organizuje se ispod Stare masline na Mirovici od 1987. godine. Od 2006. godine do prije nekoliko godina, organizovana je i manifestacija „Hodočašće do Stare masline“, čiji je bogat kulturno-umjetnički program okupljao brojne književnike, slikare i muzičare. U blizini Stare masline, tj. u Starom Baru se od 2002. godine organizuje tradicionalna manifestacija Maslinijada, komercijalno-turističkog karaktera koja okuplja proizvođače autohtonih domaćih proizvoda iz cijelog regiona, ističući značaj i kvalitet lokalnih proizvoda.
Crnogorsko primorje obiluje stoljetnjim i hiljadugodišnjim stablima maslina koje predstavljaju nezamjenjivi dio vizuelnog i duhovnog identiteta ovog područja. Na području Bara i Ulcinja je u toku 2014. i 2015. godine sproveden projekat „Utvrđivanje starosti stabala maslina“, finansiran od strane Evropske Unije i Organizacije Ujedinjenih nacija za industrijski razvoj (UNIDO). U okviru ovog projekta vršeno je utvrđivanje starosti 50 stabala maslina, 25 sa područja Opštine Bar i 25 sa područja Opštine Ulcinj. Uzorci su uzeti metodom bušenja šupljim borerom i poslati na analizu u akreditovanu laboratoriju Fakulteta za šumarstvo Univerziteta u Istanbulu. Najstarije analizirano stablo masline, na osnovu srednjih vrijednosti dobijenih u okviru ovog projekta, je stablo Stare masline na Mirovici i iznosi 2240 godina (2015. godine).
Problemi u kondicionom stanju Stare masline na Mirovici primijećeni su od druge polovine 2020. godine, dok su veoma evidentni postali 2023. godine, kada je formirana Komisija za analizu stanja i predlaganja mjera od značaja za optimalan rast i razvoj stabla Stare masline od strane Predsjednika opštine Bar. Utvrđeno je da je glavni problem narušavanja zdravstvenog stanja ovog stabla visok nivo podzemnih voda ispod Stare masline, te je urađen čitav niz meliorativnih zahvata (izgradnja drenažnog rova), kao i agrotehničkih i pomotehničkih mjera. Stara maslina nas je još jednom obradovala i, kao majka, dočekala širom raširenih ruku – darujući nam bujan vegetativni porast s proljeća 2024. godine.
Jedan od osnovnih prioriteta „Kuće maslina“ je poboljšanje stanja naše hraniteljice, u saradnji sa nacionalnim, regionalnim i inostranim ekspertima iz ove oblasti.
Cjenovnik
Posjetite Spomenik prirode – Stablo Stare masline (Olea europaea L.) na Mirovici u Baru i odaberite proizvod koji će vas u vašem domu uvijek podsjećati na našu zaštitnicu i hraniteljicu. U Olive šopu u okviru Stare masline uživajte u harmoniji ukusa sa bogate crnogorske sofre i saznajte sve tajne koje krije ovo sveto mjesto, a koje sa pravom nosi naziv Mirovica!
